Bulgaristan Maske Festivali: Kukerlandia 2018 & Surva 2019

Maske Festivali ve Pagan kültürü

Pagan kültürü ilginizi çeker mi? Ben çok seviyorum. Dünyanın farklı coğrafyalarında, binlerce yıl önce yaşanmış paganizm dinlerinin kökenleri dünyanın kadim doğa dinlerine dayanıyor.

Garip ritüellere sahip olmaları paganizmi biraz korkunç kılsa da, bunlar arasında tarihi Traklara dek uzanan ve her yıl Bulgaristan’da Surva Maske Festivali ve Yanbolu Kukerlandia Maske Festivali adı altında yaşatılan bu inanç sistemini öğrenmek, ritüellerine yakından tanık olmak çok eğlenceli.

Günümüze bir kültür mirası olarak gelen binlerce yıl öncesinin geleneklerine tanık olmak ister misiniz? O zaman buyurun Bulgaristan’a…

Aslında baharın gelişini kutlamak, kışı kovmak için korkunç maskeler ile bir takım ritüeller ve danslar edilmesi Balkanlarda yaygın olan bir gelenek. Onca emek ve uğraş sonucu yaratılan maskeler gerçekten birer sanat harikası. Okuduğum bilgilere göre her maskenin kendine özel hazırlanma usulü var ve maskenin eşi benzeri yok. Önceden plan veya şema çizilmiyor. Usta, hissettiklerini yapıyor. Kukeri maskeleri devasa ve korkunç. Maskelerin sırrının bayrama kadar korunması gerektiğine, aksi takdirde sihirli gücünü yitirdiğine inanılıyor.

Kukeri maskeleri

Kukeri maskesini hazırlarken amaç, kötü ruhların kovulması olduğu için maskelerin mümkün olduğu kadar korkunç olması gerektiği belirtiliyor.

Maskeler ağaç, deri, boynuz gibi tamamen doğal malzemelerden hazırlanıyor. Oluşturulan iskelet, koyun, keçi, ya da tavşan derisiyle kaplanıyor. Kukeri maskesi, ancak tepesine boynuzlar konulduğu zaman hazır hale geliyor ki bu boynuzlar da nesli tükenen bir cins hayvandan olmamalı. Yani kukeri geleneğinin, hayvanları yok eden barbarlar tarafından yürütüldüğü sanılmamalı. Birçok renk kullanılıyor, ancak kırmızı renk revaçta çünkü kırmızı rengin “kötü ruhları” kovduğuna inanılıyor. Halk, Kukerilerin bellerindeki kemerlerde takılı çanlarını çalmalarını, kötülüğü kovan ve sağlık, bereket ve refah getiren oyunlarını sabırsızlıkla bekliyor.

Maskeler ve kostümler o kadar heyecan verici ve ürkütücü ki kışı ve kötü ruhları kovmak için muhtemelen etkili oluyordur :)

İlk kez yıllar evvel Slovenya’nın Ptuj şehrindeki kaleyi gezerken, kalenin müze bölümünde karşılaşmıştım bu kostümlerle ve yine ilk kez Slovenyalı arkadaşımdan duymuştum bu geleneği. Daha o zaman çok ilgimi çekmişti. Her ülkenin kostümleri farklı. Slovenyalı kukerlerin gösterilerini 2019 Surva Festivalinde izlemek kısmet oldu. Hatta Kurenta isimli Slovenyalı grubun bir üyesi ile hatıra fotoğrafı çektirdik :)

Bulgaristan’ın Pernik şehrinde her yıl düzenlenen Uluslararası Surva Maske Festivali Avrupa’daki örnekleri arasında en büyüğü. Bu yüzden festivale Avrupa’nın farklı ülkelerinden katılım oluyor. Katılımcılar birbirinden enteresan kostümlerini giyip, dansları ile hünerlerini sergiliyor ve en sonunda en iyi kostüm seçiliyor.

Kostümlerin olmazsa olmazı çanlar

Bu arada kostümlerin ortak özelliği bellerine taktıkları çanlar. Büyüklü küçüklü hatta devasa olan çanlar bile var. Ben, bırakın onlar üzerimdeyken zıplayıp dans etmeyi, birini yerinden oynatmayı bile beceremem! Gerçekten o kostümleri taşımak başlı başına bir olay! Tam bir görsel şölen!

Tabii susmak bilmeyen çan seslerinden kulaklar biraz sağır olmuyor değil :)

Aslında bu festivale hayran olan biri olarak buradan ne kadar anlatsam, festival esnasında hissettiklerimi yansıtamayabilirim. Ama yine de bir deneyeyim.

Hangi festivali tercih etmeli?

1991 yılından beri gerçekleştirilen Surva Maske Festivalinden oldukça geç haberimiz oldu. Sanırım biraz Bulgaristan’ın tanıtım eksikliğinden kaynaklanıyor bu, yoksa meraklısı olarak ben bilirdim :)

Slovenya’nın Ptuj şehrinde her yıl Mart ayı başında yapılan festivale, tatile denk gelmemesi ve uzak olması nedeniyle gitmek zor olur ama Bulgaristan’ın yanı başımızda olması ve festivalin Perşembe günü başlayıp hafta sonunu da kapsaması bir şans! Günübirlik bile gidilebilir. Gerçi günübirlik Pernik şehri biraz uzak olabilir tabii. Belki bir gece Sofya ya da Pernik’te konaklamak iyi bir fikir ama Yanbolu şehrindeki Kukerlendia Maske Festivali hem Surva’dan sonra ikinci büyük festival olduğu için görmeye değer, hem de Yanbolu Edirne’den özel araba ile sadece 100 km kadar uzaklıkta.

Biz Bulgaristan’ın her iki festivaline de birer kez katıldık. Surva Maske Festivaline 2019 Ocak ayında, Yanbolu Kukerlandia Maske Festivaline ise 2018 Şubat ayında gittik.

2020 Surva, Pernik şehrindeki su sıkıntısı yüzünden tarihinde ilk kez iptal edildi.

2020 Kukerlandia’ya ise biz çok yakın tarihlerde Bulgaristan’da Covid -19 görülmesi sebebiyle gitmekten vazgeçtik, akabinde sınırlar kapatıldı zaten.

2019 Surva için aylar öncesinden yaptığımız plan ise yine az kalsın bozulacaktı. O yıl da Bulgaristan’da grip uyarısı yapıldı. Hatta Bulgaristan’a gitmek sakıncalı dendi. Ama biz ne cesaretse çantamıza maske, el dezenfektanı, ilaç ve vitamin doldurup sağ salim gittik sağ salim döndük, çok şükür hasta olmadan:) Biraz cahil cesareti olmuş sanki çünkü şimdiki durumda burnumuzun ucunu bile kıpırdatamıyoruz. İnşallah yine bu festivallere güvenli bir ortamda katılmak kısmet olur hepimize.

Kukerlandia Maske Festivali 2018

Yanbolu çok şirin küçük bir şehir. Bulgaristan’ın, Tunca vadisi boyunca uzanan ve Türkiye sınırında Edirne ili ile komşu bir eyalet. Yanbolu merkezinde 15. yüzyıldan kalma camisi ve bedesteni ünlü. Bir çok Bulgar şehri gibi Osmanlı izlerini taşıyor. Küçük bir şehir dediğime bakmayın, şehrin yarısından fazlasını kapsayan bir kent ormanı var. Nasıl güzel bir orman anlatamam. Aynı zamanda festival alanı. O kadar geniş ve güzel bir alan ki gösterileri izlerken kimse kimseyi rahatsız etmiyor ve her noktadan gösteriler rahatlıkla izlenebiliyor

Biz Yanbolu’ya girdiğimiz gibi çan sesleri ile karşılandık. Hemen festival alanına gittik. Gösteriler başlamıştı. Grupların bir kısmı gösterilerini sunarken, bir kısmı ormanda hazırlık yapıyor, bir kısmı da resmi geçit töreni için sıraya giriyordu. Siz de ister gösteriyi, ister hazırlıkları izliyor, isterseniz de kukerlerin birbirinden güzel fotoğraflarını çekiyorsunuz. Çok renkli bir ortam olduğu için fotoğrafçılar için de bir cennet.

Özel turlar da düzenleniyor bu festivallere. Kukerlandia Maske Festivali’ne yerel gruplar katılıyor. Her birinin gösterisinde sunduğu hikaye aynı. Kışı kovmak için gürültülü dans etmek –ki bu canavarlar yani kukerler tarafından gerçekleştiriliyor. Bir de toprağın canlanması ve toprağın verimli olması için yapılan bir takım dua benzeri figürler var. Bu oyunlarda gelin, damat, bir rahip, bir doktor ve bir ayı yer alıyor. İlginç bir nokta ise bazen kadın karakterlerini de erkeklerin canlandırıyor olması. Bunun sebebinin de eskiden kadınların bu tür faaliyetlerde pek yer almamasının olabileceğini düşündüm.

Kuker Festivalleri eski takvime göre yılbaşı zamanını baz alıyormuş. Surva, her yıl Ocak ayının son haftası, Kukerlandia ise Şubat ayının ilk haftasında gerçekleştiriliyor. Her yıl tarihler değişebiliyor.

Kent Ormanının yanı başında akan Tunca Nehri kıyısında festival boyunca kurulmuş tezgahlardan hediyelik eşyalar alabilir, yerel lezzetlerin tatlarına bakabilirsiniz.

Kukerlandia Maske Festivali’ne gitmeyi düşünecek olursanız tarih, program vb. bilgilere buradan ulaşabilirsiniz.