Rengarenk Riga…
25/11/2014
Estonya’da aşk ve müzik dolu bir yaz tatili…
15/12/2014
Riga’nın Art Nouveau Mücevherleri – Füsun Erdoğanlar Bengisu yazdı…
Riga’nın dünyanın hiçbir yerinde eşi benzeri bulunmayan Art Nouveau Binaları UNESCO tarafından da tanınmıştır. Bu binalar eski kentin hemen her yerine yayılmış olmakla birlikte bir bölge var ki; bu nadide yapıların en iyi örnekleri orada. Quiet Centre (Klusais Centrs) denilen bu bölgede bir de Art Nouveau Müzesi var.
Riga’daki Art Nouveau mimarinin ilk örneklerinin çoğu (20. Yüzyıla geçiş dönemleri) Eklektik Art Nouveau olarak sınıflandırılmış olup, doğadan sembolik süslemeler ve detaylar içerir. Buna paralel olarak diğer iki Art Nouveau stili daha Riga’da bulunmaktadır. Bu iki stilden biri dikey kompozisyon vurgusuna göre yerleşim, diğeri ise halk motiflerini ve doğal malzemelerin kullanımını kapsayan Ulusal Romantizm denilen stildir (National Romanticism) (Eyewitness Travel – Estonia, Latvia & Lithuania, 2013).
Art Nouveau cephelerindeki süslemelerin çoğunun sembolize ettiği bir takım değerler vardır. Bazı sembollerin anlamlarını fotoğrafların altında belirttim.
Riga’ya ikinci gidişimizde otelimizin konumu sayesinde (Radisson Blu Elizabete Oteli) özel olarak rahat rahat tadını çıkararak gezdiğimiz bu bölge ve binaların kapı numaraları:
- Vilandes iela 2 – Haritadaki numara 2
- Elizabetes iela 6 – Haritadaki numara 15
- Elizabetes iela 10b – Haritadaki numara 18
- Elizabetes iela 13 – Haritadaki numara 13
- Elizabetes iela 23 – Haritadaki numara 14
- Elizabetes iela 33 – Haritadaki numara 16
- Alberta iela 2a – Haritadaki numara 21
- Alberta iela 4 – Haritadaki numara 23
- Alberta iela 8 – Haritadaki numara 25
- Alberta iela 11 – Haritadaki numara 27
- Alberta iela 12 – Haritadaki numara 28
- Alberta iela 13 – Haritadaki numara 29
- Strēlnieku iela 2 – Haritadaki numara 31
- Strēlnieku iela 4a
Quiet Centre (Klusais Centrs) bölgesine mimar mühendis Mihails Eizenšteins damgasını vurmuş durumda. Çarpıcı, göz alıcı ve vurgusu yoğun eserlerin çoğu ona ait. Ben de öncelikle ona ait eserlerin kronolojik sıralaması ile başlayayım dedim.
Elizabetes iela 33 adresinde yer alan ve uzaktan hemen dikkat çeken bu apartman mühendis Mihails Eizenšteins’in Art Nouveau’nun yeni moda olmaya başladığı dönemlerdeki ilk denemesidir. Eklektik Art Nouveau sembolleri olan dekoratif masklar, stilize bitkiler, geometrik formlar, ritmik kompozisyonun tamamına özenle yerleştirilmiştir. Eizenšteins bu yapısında Roma döneminden Rönesans ve Barok dönemine ve oradan da Klasisizm stiline kadar hemen hemen tüm mimari akımların öğelerinden yararlanmıştır (1901, Mihails Eizenšteins) (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilerek özetlenmiştir).
Alberta iela 6 adresinde bulunan 1903 yapımı Eklektik Art Nouveau apartman kırmızı tuğladan simetrik cephesi ile dikkat çeker. Cephedeki açık renk sıvalar dekoratif öğelerle bezenmiştir. Giriş kapısı üzerindeki üç maskaron (eski Yunan ve Roma tiyatrolarında yüze takılan yüz şeklindeki kalıplar) insanın yaşam yolunu sembolize eder. (Yapının Mimarı Mihails Eizenšteins) (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilmiştir).
Alberta iela 8 adresinde bulunan 1903 yılı yapımı ve mimar Mihails Eizenšteins tasarımı olan Eklektik Art Nouveau apartman, cephesindeki zengin süslemelerle çok çarpıcı bir yapıdır. Yapının en süslü kısmı ağacı andıran merkezdeki cumbadır. Binanın en üstündeki aslan başı kudret ve gücü temsil eder. Cephe ritmik bir şekilde, her biri güzelliği temsil eden kadın başı şeklindeki maskaronlarla dekore edilmiş olan sütunlarla ayrılmıştır. Pencereler dekoratif rölyeflerle beraber, korkutucu canavar masklarıyla süslenmiştir. Bunların yapılma nedeninin binada yaşayanların huzurunu korumak için olduğu düşünülmektedir. Bina cephesi mavi tuğla ve açık renk sıvadan oluşmaktadır (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilerek özetlenmiştir).
Elizabetes iela 10b adresindeki Art Nouveau apartman, cephesindeki maskeler, tavus kuşları, heykel şeklinde yontulmuş yüzler, geometrik figürler, binanın üstünü kaplayan mavi seramikleri ile zengin süslemeler içeren çok çarpıcı bir yapıdır. Bu cephe Leipzig bölgesinden iki mimarın skeçleri baz alınarak tasarlanmıştır. Konu skeç St. Petersburg’ta yayınlanan cephe tasarımları koleksiyonunda basılmıştır. Bina ve içindeki süslemeli merdiven boşluğu 2000 yılında restore edilmiştir. 1903 yapımı binanın mimari yine Mihails Eizenšteins (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilmiştir).
1904 yılında yapılan mimar Mihails Eizenšteins tasarımı, Alberta iela 4 adresinde bulunan Art Nouveau apartmanının simetrik kompozisyonu merkezi bir çıkma üzerindeki metal korniş ile taçlandırılmıştır. Korniş üzerindeki cumbada çığlık atan 3 Medusa başı vardır. Benzer motif, Viyana’daki Joseph Maria Olbrich tasarımı Secession Binasında görülebilir. Medusa başının üzerinde kartal ve diğer dekorasyon öğeleri ile süslenmiş küçük kuleler vardır. Alttaki fotoğrafta göreceğiniz gibi yanlardaki cumbaların üzerinde güvenlik ve koruyuculuğu sembolize eden aslanlar vardır. Cephenin merkezinde yer alan pencere boşlukları ender görülen bir tasarım olmakla birlikte Art Nouveau modası ile uyumludur. Örneğin, aşağıdaki fotoğrafın altında görülen aslen ikinci katta bulunan T şeklindeki pencereler, dördüncü kattaki anahtar deliği şeklindeki pencere boşlukları ve üçüncü kattaki geniş bir oval şekli verilen pencere boşluğu gibi. Bu devasa oval şeklin içindeki pencereler iki ayrı apartmanın üç farklı odasının pencere açıklıkları olmasına rağmen görsel olarak tek pencere izlenimi vermektedir. Binanın merkez girişindeki stilize edilmiş kanatlı aslan rölyefi güneşe gönderme yapmaktadır. Ana giriş bloğunda yer alan kanatlı kadın başı rölyefi güneş ve koruma sembolüdür (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilerek özetlenmiştir).
Alberta iela 13 adresindeki Art Nouveau apartmanın, her iki merkez cephesindeki cumbalar farklı kademelerdeki alınlıklarla, maskelerin, ejderhaların, kabartma şekillerin, düz ve eğri çizgilerin, dairelerin ve diğer geometrik şekillerin heykelsi rölyefleri ile süslenmiştir. Sayfanın başındaki fotoğrafta yer alan ışıldayan tacı ile merkezdeki maske özgürlük,zafer ve güneş sembolüdür. Binanın cephesinde Art Nouveau’nun tipik özelliği olan güzel kadın imajını görüyoruz.
Çatı pervazının üzeri, büyüklü küçüklü masklar, ana pervazdaki büstler, binanın köşesindeki pathos (duygulandırma yeteneği) ilhamlı övgü rölyefi gibi heykellerle kaplıdır. Bazı yüzler dalgın ve hülyalı iken, bazıları kahkahalarla gülmekte, diğerleri ise korkudan çığlık atmaktadır. Yine Alberta Caddesindeki iki devasa mask ta çığlık atmaktadır. Bunların tümünün üzerinde dikey koni şeklinde strüktürler yer almaktadır. Tüm cepheye hakim olan bu strüktürler, çatı katındaki çatı pencerelerini destekleyip, merkezdeki çıkmayı görsel olarak çerçevelerler. Sayısız dekoratif elemanda değişik sembolik motifler görülebilir. Açılmış kuyruk tüyleri ile tavus kuşu, Art Nouveau akımında çok yaygın bir ihtişam sembolüdür. Cephede, dişi güzelliğin gerektiği gibi korunduğundan emin olan şövalye başları vardır. Bunun yanında tipik Art Nouveau çizgileri ile dolu çiçekler ve geometrik formlar görürüz. Bir dizi dekorasyon serisinin yanında dikkat ve kurnazlık sembolü yılanlar da bulunmaktadır. Balkonlardaki metal parmaklıklar tipik Art Nouveau çizgisindedir.
The Soros Foundation 1998 tarihinde binayı satın almış ve Riga Hukuk Okuluna çevirmiştir. Bina 1999 ve 2002 yıllarında okulun ihtiyaçlarına göre yeniden inşa edilmiştir. Cephe süslemelerin içindeki tüm değerli detaylar korunarak aslına uygun ve özenli bir şekilde restore edilmiştir (1904, Mimar Mihails Eizenšteins) (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilerek özetlenmiştir).
1993-1994 yıllarında restore edilerek Stockholm School of Economics in Riga (SSE Riga) adlı bir ekonomi okuluna dönüştürülen Strēlnieku iela 4a adresindeki bu Art Nouevau bina yine Mimar Mihails Eizenšteins tasarımı olup, yapı 1905 yılında tamamlanmıştır. Bu bina Eklektik Art Nouveau stilinin nasıl uç noktalarda şekillendiğini gösteren iyi bir örnektir. Cephede her türlü kombinasyonda şaşılacak kadar çok sayıda dekoratif Art Nouveau motifleri kullanılmıştır. Önce özel okul sonra Sovyet döneminde yurt olan bina, bugün iç mekânında çok az kısmı korunarak Riga Stockholm Ekonomi Okulu olarak hizmet vermektedir (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilerek özetlenmiştir).
Alberta iela 2a adresinde yer alan Art Nouveau apartman mimar Mihails Eizenšteins tasarımı olup, eklektik stildeki son örnektir (1906). Girişte güvenliği sağlayan fotoğrafta gölgede kalmış iki sfenks vardır. Art Nouveau sıklıkla mısır motiflerinden yararlanır. Sfenks güneş ve koruma sembolü olarak görüldüğü için çok popülerdir. Dekorasyonda geometrik ve stilize edilmiş süslemeler kullanılmıştır. Girişin iki yanında elinde meşale tutan iki kadın heykeli vardır. Binanın dikeyliği kırmızı seramik bantlarla vurgulanmıştır. Çatı katı sadece süslemeler için yapılmış olup, dikkat ederseniz kemerli kısımların içi boştur. Maskaron ve çeşitli geometrik süslemelerle gökyüzünde pencere açıklıkları oluşturulmuştur. (jugendstils.riga.lv sitesinden çevrilerek özetlenmiştir)
